Zo herken je een burn-out op tijd

Naar eigen zeggen is Reinoud Prins (41) ‘het ultieme voorbeeld’ van te laat ingrijpen bij stressklachten. In 2012 raakte hij vier jaar lang uit de running vanwege een zware burn-out. Inmiddels heeft Prins de nodige lessen geleerd en helpt hij anderen in zijn coachingpraktijk. “Het had me een hoop pijn en moeite bespaard als ik eerder actie had ondernomen, maar tegelijkertijd leerde ik daardoor veel waardevolle lessen.”

Alles wat je meemaakt in het leven draagt bij aan hoe vatbaar je bent voor een burn-out, zegt Prins. Zelf denkt hij bijvoorbeeld dat zijn kindertijd veel invloed had. “Ik werd gepest en had daardoor altijd het gevoel dat ik mezelf moest bewijzen. Daarbij was mijn moeder levensbedreigend ziek, wat zorgde voor veel angst en onzekerheid. Elk moment was ik bang haar te verliezen.”

Toen hij op latere leeftijd een baan kreeg als key-accountmanager, veranderde het leven van Prins compleet. “Opeens had ik aanzien en was ik niet meer dat gepeste, bange jongetje van vroeger. Alles was onder controle: ik kreeg waardering, had een goede functie, mooie auto en een uitstekend salaris. Ik kwam steeds verder los van mijn verleden, maar daardoor ook van mezelf.”

Op hetzelfde tempo door

Dat hij zichzelf op die manier juist geweld aan deed, daar was Prins zich niet van bewust. Hoe gekker het werd, hoe beter het ging. Ten minste, dat dacht hij. “Achteraf gezien was ik op dat moment high van de adrenaline en cortisol. Een paar jaar ging dat goed, tot ik vervelende gezondheidsklachten kreeg. Black-outs, intense hoofdpijn en andere lichamelijke klachten zoals duizeligheid, tintelende vingers en last van mijn darmen, die steeds vaker terugkwamen.”

In eerste instantie zag hij de klachten niet als probleem, dus ging Prins nog zeker twee jaar op hetzelfde tempo door. Totdat het op een zaterdagochtend in 2012 flink misging: “Ik deed mee aan een speltoernooi. Opeens kreeg ik hartkloppingen, gevolgd door enorme paniek. Mijn lichaam begon onophoudelijk te trillen en het voelde alsof ik in elkaar stortte. Hoe graag ik ook wilde, ik kon niet verder. Mijn ouders haalden me op met de auto en ik weet nog dat ik zei: ‘Tegen niemand zeggen hoor, maandag ben ik weer beter’. Niet wetende dat het me vanaf dat moment vier jaar zou kosten om mijn leven weer op de rit te krijgen.”

De koek was op

De maandag na zijn paniekaanval ging-ie naar z’n werk alsof er niets was gebeurd. Hij dacht dat het wel zou gaan, maar na een halfuur vergaderen barstte hij in tranen uit. “Ik ben toen naar huis gegaan, om vervolgens niet meer terug te komen”, zegt Reinoud, die niet veel later werd gediagnosticeerd met een burn-out. “Hoe langer ik thuiszat, hoe slechter het ging. Ik was mentaal en fysiek op. Dat was vreselijk. Van mijn vrienden waarmee ik altijd de stad in ging hoorde ik opeens niks meer. Ik voelde me zó eenzaam. Naast mijn burn-out kreeg ik angststoornissen en kwam ik in een suïcidale depressie.”

De dagen waren lang en grauw. Meerdere keren dacht Prins aan zelfmoord. Om niet toe te geven aan zijn negatieve gedachten slikte hij antidepressiva. Dag in, dag uit leefde hij met angsten. “Ik was bang om alles te verliezen. Mijn baan, huwelijk en droomhuis. Alles waar ik zo hard voor had gewerkt. Dat wilde ik absoluut niet, dus ik probeerde me daar uit man en macht aan vast te blijven houden. Pas na vier jaar realiseerde ik me dat het geen zin had. De koek was op.”

Reinoud zegde zijn baan op, verkocht zijn huis en scheidde van zijn vrouw. Dat bleken de keuzes te zijn die hem bevrijdden. “Pas nadat ik losliet, kwam ik erachter dat dát hetgeen was wat ik nodig had. Ik had te lang en te veel geknokt, waardoor ik juist vast bleef zitten. Niemand kon mij in die tijd helpen. Ik sprak met psychologen, psychiaters, een haptonoom, osteopaat en homeopaat, probeerde medicatie, EMDR, mindfulness, hypnotherapie en accupunctuur, maar het mocht niet baten.”

Op zoek naar herkenning

Wat wel had geholpen? “Als ik tijdens zijn ziekteproces iemand had ontmoet met dezelfde ervaring als ik op dat moment”, zegt Reinoud, die behoefte had aan gesprekken met iemand die hem begreep. Iemand met verstand van zaken, die zich kon inleven in zijn pijn. “Veel therapeuten hadden geen idee. Zij doorliepen het standaard riedeltje en stonden niet met mij in contact, laat staan dat ze me in de goede richting konden sturen.” Vanuit zijn werkgever kreeg Reinoud veel tijd om te herstellen. “Daar ben ik ze nog steeds dankbaar voor. Dat zorgt toch voor minder druk van buitenaf. Een ongeduldige werkgever kan denk ik funest zijn voor iemand met een burn-out.”

Hoewel hij zich lange tijd schaamde, mag de hele wereld het nu weten. “Ik was depressief, suïcidaal en heb alles op moeten geven wat ik had. Maar nu ben ik vrij en dat gun ik iedereen. Door openlijk te praten over mentale problemen geven we anderen de vrijheid om hulp te vragen – en dat is nog steeds erg belangrijk. Mentaal niet in orde zijn is menselijk. Daar zou niemand zich voor hoeven schamen.”

Wat zegt de expert?

Michelle Siemons is sociaal psycholoog. In haar praktijk in Rotterdam helpt ze mensen met stress- en burn-outklachten. “Een burn-out wordt op verschillende manieren omschreven. Lege batterij, geen energie, onuitputtelijke vermoeidheid of ‘helemaal op zijn’. Heb je een burn-out, dan lukt het niet meer om normaal te functioneren. Alles voelt zwaar en je bent constant moe.” Volgens de psycholoog gebeurt het vaak dat mensen het niet direct doorhebben dat ze richting een burn-out gaan. “Dat sluipt er geleidelijk in. Het is daarom des te belangrijker dat je weet wat de signalen voorafgaand aan een burn-out zijn. Ben je er op tijd bij, dan kun je veel leed en onrust beperken.”

Voordat je in een burn-out belandt, doorloop je eerst twee andere stadia: acute stress en chronische stress. Acute stress is tijdelijk en treedt bijvoorbeeld op bij schrik. Dan schiet je lichaam in stresstand, ook wel overlevingsstand. Je pupillen worden wijder, je ademhaling versnelt en je hartslag gaat omhoog. “Dit stelt jouw lichaam in staat zo snel en adequaat mogelijk te reageren.” Acute stress dient volgens Siemons een belangrijke functie, zodat we in de oertijd snel konden handelen wanneer we bijvoorbeeld een leeuw tegenkwamen. “In zo’n situatie wist je direct of je juist had gehandeld. Het werd je fataal of je overleefde de situatie, waarna je lichaam weer tot rust kon komen. Tegenwoordig zijn de stresssituaties waarin we verkeren minder concreet dan in het voorbeeld van de leeuw en kan het langer duren voor we deze feedback ontvangen.”

Doordat het langer duurt voor je weet of je iets goed gedaan hebt, kan deze hoge mate van stress langer aanhouden en overgaan in chronische stress. Dit gebeurt bijvoorbeeld als je een belangrijke deadline moet halen. “Lange tijd werk je naar een bepaald moment toe, om daarna weken te moeten wachten voordat je weet of je het goed hebt gedaan. In die tijd krijg je de kans om na te denken, te piekeren en angstig te zijn over een mogelijke uitkomst. Dit soort situaties komen tegenwoordig steeds vaker voor en zorgen dat we regelmatig onophoudelijk stress ervaren.” Wat uiteindelijk tot burn-outklachten kan leiden.

De signalen van een burn-out zijn op verschillende manieren te herkennen. “Je hebt lichamelijke-, maar ook emotionele- en mentale signalen. De kunst is om klachten bij jezelf te herkennen en op tijd een stapje terug te doen. Dit kan alleen als je naar je goed naar je lichaam luistert.”

Herstellen van een burn-out heeft veel tijd nodig, neem die tijd ook. “Je hebt lange tijd roofbouw gepleegd op je lichaam. Dat is niet zomaar weer gefikst. Wees je bewust van de factoren die je herstel kunnen bevorderen of bemoeilijken en bepaal waar je hierin controle kunt uitoefenen. Een goede nachtrust, de juiste voeding en genoeg beweging zijn cruciaal bij herstel na een burn-out.”

Volgens Siemons komen juist de mensen die het meest gemotiveerd zijn en veel ambitie hebben, in de gevarenzone voor het krijgen van een burn-out terecht. “Zij spannen zich constant in en leveren veel energie. Eigenlijk té veel. Ze nemen werk mee naar huis, werken door in de pauzes, beginnen vroeg en eindigen laat. Dat is gevaarlijk, want hierdoor neem je niet de tijd om tot rust te komen.”

Zorg voor uitlaatkleppen

Het inbouwen van voldoende uitlaatkleppen helpt je lichaam om zich op regelmatige wijze te ontspannen en tot rust te komen. “Vaak plannen mensen in het weekend pas tijd om bij te komen”, zegt Siemons, die aanmoedigt om niet alleen in het weekend, maar dagelijks voldoende te ontspannen. Door iedere week meerdere momenten in te plannen waarop je je gedachten kunt verzetten, zorg je voor mentaal herstel en geef je je hersenen even een break. “Voor de een is dat een muziekinstrument bespelen of schilderen en voor de ander kan dit hardlopen zijn.”

Siemons vindt het tot slot belangrijk te benoemen dat een burn-out een samenloop van omstandigheden is – en dat deze bijvoorbeeld niet alleen vanuit een werksituatie kan ontstaan. “Een burn-out kan in elke situatie ontstaan als je langdurig te maken hebt met spanning.” Of je nu mantelzorger bent, financiële problemen hebt of dat je een moeilijke relatie hebt met je kinderen: ook dat zijn situaties die stres in de hand werken en kunnen leiden tot een burn-out.

“Wees je hier bewust van, bespreek het met je omgeving en trek op tijd aan de bel”, adviseert de psycholoog. “Dat kan door zelf een stapje terug te doen, maar soms is daarbij professionele hulp nodig. Voel je niet beschaamd om professionele hulp te vragen: dat kan er uiteindelijk voor zorgen dat je erger voorkomt en op een duurzame wijze kunt herstellen.”

Wil jij weten of de mate van stress die jij ervaart, schadelijk is voor je gezondheid? Doe de gezonde twijfeltest van a.s.r.